EESC-Info: U heeft als filmmaker en journalist diverse prijzen gewonnen en u houdt zich vaak bezig met lastige vraagstukken, zoals oorlogen en conflicten tussen mensen. Nu heeft u een film gemaakt over water. Waarom?
Ewa Ewart: Mijn film “Until the last drop” vertelt het verhaal van een andere oorlog, de stomste die er bestaat. Het is het verhaal van de oorlog die de mens heeft verklaard aan water – een bron van leven – in naam van de vooruitgang. Meer in het algemeen gaat het hier over de oorlog die de mens voert met de natuur. Lang geleden besloot de mens dat het leven op aarde zou moeten plaatsvinden zoals hij dat wilde en dat de natuur de mens en zijn belangen zou moeten dienen. Door die overtuiging is onze planeet er nu erbarmelijk aan toe.
Wat waren de uitdagingen bij het maken van deze film?
Bij de BBC in Londen kwam ik voor het eerst in aanraking met het maken van documentaires. De jaren negentig waren gouden tijden voor documentairemakers. Er was genoeg geld en we reisden de wereld over om films te maken over allerlei fascinerende en relevante onderwerpen. Nu werk ik als freelancer en geniet van de vrijheid die dat met zich meebrengt. Maar het bij elkaar krijgen van genoeg geld voor een project kan af en toe ontmoedigend en tijdrovend zijn. Eigenlijk is dat momenteel de belangrijkste uitdaging waar ik mee te maken heb – het benodigde geld voor een film verzamelen. In vergelijking daarmee is de rest een koud kunstje! Als ik eenmaal zeker weet dat ik genoeg geld heb voor een film, beschouw ik alles wat daar verder nog bij komt kijken, als een veelbelovend en spannend parcours. Het maken van een documentaire kan onvoorspelbaar zijn, dus heb ik elke keer een plan B. Vóór alles zeg ik altijd tegen mezelf dat ik een geweldige film ga produceren! De grootste uitdaging bij “Until the last drop” was het weer! We filmden bijna alles buiten in zes landen en ons reisschema was erg krap. Dus onaangename verrassingen (van het weer) hadden ons geld kunnen kosten en onze opnameplanning danig in de war kunnen schoppen. Maar we hadden het geluk aan onze kant.
Welke rol kan de filmindustrie volgens u spelen om mensen bewuster te maken van de waterproblematiek en aan te sporen tot actie?
Documentaires kunnen een heel belangrijke rol spelen bij het geven van voorlichting en het vergroten van het bewustzijn van mensen over bepaalde kwesties. Mijn journalistieke achtergrond is het tv-nieuws, maar ik stelde vast dat mijn passie in een langer soort nieuwsformaat ligt. Om veel redenen hou ik van documentaires, maar één ding is essentieel: documentaires bieden je genoeg ruimte om te vertellen wat er aan de hand is en waarom. Ze geven je de tijd en de mogelijkheden om complexe gebeurtenissen en belangrijke vraagstukken uitgebreid in hun context te plaatsen en voor een breder publiek inzichtelijker te maken. Toen ik begon aan “Until the last drop”, stelde ik vast dat er al heel wat filmmakers films over waterproblemen hadden uitgebracht. Dat was aan de ene kant geruststellend, maar stelde mij aan de andere kant voor de interessante uitdaging om met een nieuw idee te komen waarin nog niemand zich had verdiept. Goede films over belangrijke vraagstukken hebben niet alleen het potentieel om mensen voor te lichten, maar ook om hen in actie te laten komen. Onze film is al vaak vertoond en na afloop komen mensen naar ons toe om te vragen wat ze zelf kunnen doen. Dat geeft veel voldoening.
Wat heeft u geïnspireerd om een documentaire te maken over water?
In 2017 werkte ik aan een film over hoe de olie-industrie bijdraagt aan de vernietiging van het regenwoud. We waren aan het filmen in het Amazonegebied in Ecuador toen een lokale leider me meenam naar de rivier. Hij droeg een witte rubberen handschoen en streek daarmee over het wateroppervlak. De handschoen kleurde helemaal zwart. Er zat een dikke, olieachtige substantie op. Ik was daar erg van onder de indruk. Toen is denk ik het eerste zaadje voor mijn waterdocumentaire gelegd.
Waarom vindt er geen publiek debat plaats over de waterproblematiek?
Een van de redenen daarvoor is simpel. Water is nog overvloedig beschikbaar en dat beschouwen we als vanzelfsprekend. Het grootste deel van het aardoppervlak is namelijk bedekt met water, maar rivieren – de belangrijkste bron van schoon zoet water – zijn goed voor minder dan één procent van al het water. Er wordt vooral lokaal verslag uitgebracht over de miljoenen mensen die kampen met watertekorten. Op de een of andere manier denken we dat waterproblemen zich in landen ver bij ons vandaan voordoen en we ons daar zelf geen zorgen over hoeven te maken. Ik hoop dat onze film mensen tot hun schrik doet beseffen dat dit volledig onjuist is. Een andere reden is dat machtige lobby’s van partijen die baat hebben bij watervervuiling en de roekeloze exploitatie van de watervoorraden, grote invloed hebben op de beleidskeuzes die worden gemaakt.
Gelukkig zijn er ook een aantal positieve signalen die erop wijzen dat we ons er bewuster van worden dat we op een andere manier met onze waterbronnen zullen moeten omgaan. In maart dit jaar vond voor het eerst sinds een hele generatie de VN-waterconferentie plaats. Daar bleek overduidelijk dat we, verontrustend genoeg, helemaal niet goed bezig zijn met de aanpak van waterproblemen en het halen van waterdoelstellingen. Zo zetten we ons eigen bestaan op het spel. Elk jaar is het ook Wereldwaterdag om onszelf eraan te herinneren dat we de krachten moeten bundelen om de watercrisis op te lossen. Omdat we als mensen allemaal water nodig hebben, moet iedereen in actie komen. Laten we hopen dat er daartoe steeds meer initiatieven worden ontplooid.
Wat vindt u het belangrijkste dat mensen moeten weten over de watercrisis?
Dat er daadwerkelijk een echte watercrisis is en dat die erger wordt. Het moet tot ons collectieve bewustzijn doordringen dat we niet veel tijd meer hebben. Als we de manier waarop we met water omgaan, niet radicaal veranderen, zullen we wellicht op een dag meedogenloos hard worden wakker geschud. Dat is een van de boodschappen van onze film. Ik hoop dat degenen die in staat zijn om de crisis te bezweren voordat het te laat is, deze boodschap ter harte zullen nemen. Een van de mensen die in onze film aan het woord komt, vraagt: “Zal de aarde op ons wachten totdat we tot dit inzicht komen?”
Wat wilt u zeggen tegen de Europese Unie en de lidstaten? En wat tegen de burgers en in het bijzonder jongeren?
Op die vraag zijn zoveel antwoorden mogelijk! In de eerste plaats wil ik dat heel veel mensen in de EU en in de lidstaten gaan kijken naar “Until the last drop”. En dat zeg ik niet uit ijdelheid! Elke keer als we deze film vertonen zie ik wat de impact ervan is. Ik wil graag dat deze film besluitvormers ertoe aanzet om alle activisten te helpen die strijden voor schone, gezonde rivieren. Het is een schande dat we er niets tegen doen dat Europa het meest versnipperde rivierenstelsel heeft. Het is een schande dat in Italië, het land dat de Europese beschaving zoveel heeft verrijkt, de meest vervuilde rivier van ons continent stroomt. De Sarno-rivier, die ooit als godheid werd beschouwd, is ook de op twee na meest vervuilde rivier van de wereld. Onze jacht op vooruitgang en ontwikkeling heeft van deze rivier een stinkende dode stroom gemaakt.
Is er nog hoop?
Ja, en over hoop gaat het ook in onze film. Sommige mensen worden zich ervan bewust dat we niet veel tijd meer hebben om de manier te veranderen waarop we met water omgaan voordat het te laat is. Dat zijn de activisten die hun best doen om de schade te beperken die anderen al aan waterbronnen hebben toegebracht. Ik heb mijn hoop gevestigd op deze activisten, die met eigen ogen hebben vastgesteld hoe ernstig de problemen zijn. Zij zijn het die bij de rivieren leven en van de rivieren leven en die als eerste de gevolgen ondervinden van de besluiten die politici nemen. Onze besluitvormers zouden van hen moeten leren. We willen van deze documentaire een instrument maken om mensen kennis bij te brengen over water. De medebedenker en presentator van de film, Piotr Nieznański, heeft voor leraren en jongeren het programma “CodeForBlue” ontwikkeld. De jongeren van vandaag zullen morgen beslissingen nemen over het beheer van de watervoorraden. In het onderwijs horen ze momenteel niet het hele verhaal over de watercrisis. Daar willen we wat aan doen. We zijn begonnen om dit programma in Polen in te voeren.
Wat moeten we nu doen om de planeet te redden?
We moeten allemaal uit onze eigen bubbels komen en de handen ineenslaan om onze gezamenlijke, meest waardevolle levensbron te beschermen en verstandig te beheren: schoon zoet water. Een politicus uit Minganie County in Quebec, Canada, die zijn inwoners heeft geholpen om een rivier te beschermen, zegt in onze film: “Mensen willen rijk worden omdat ze denken dat dit hen gelukkig zal maken. De westerse economieën zijn op dat idee gebaseerd. Als we met alle veranderingen die we in onze regio en de rest van de wereld zien gebeuren niet nu onze opvatting over ontwikkeling wijzigen, zullen we allemaal ten onder gaan.”
Ewa Ewart is een journaliste en bekroonde filmmaakster die is gespecialiseerd in baanbrekende en invloedrijke documentaires. Ze is geboren en opgegroeid in Polen, maar heeft het grootste deel van haar loopbaan bij de BBC in Londen gewerkt. Ze reist de hele wereld over, heeft in talrijke landen gewerkt en produceert en regisseert veel, van onderzoeksfilms tot politieke en sociale observatiedocumentaires. Haar films brachten onthullingen over bijvoorbeeld de corruptie in het Rusland van Boris Jeltsin, de geheime gevangenkampen in Noord-Korea, de burgeroorlog in Colombia en het geheime en illegale bijzondere uitleveringsprogramma van de CIA voor terrorismeverdachten. In haar films vertelt ze vaak zeer memorabele verhalen, zoals over de tragedie in Beslan. Eén jaar na de terroristische aanslag in die stad waarbij meer dan 170 kinderen om het leven kwamen, maakte ze daar een documentaire over. Vijf jaar na deze gruweldaad volgde een tweede documentaire, waarin ze liet zien dat veel kinderen die de aanslag hadden overleefd, nog steeds getraumatiseerd waren.
Minder